Ҳифзи кӯдакон ва фарогирӣ
Кӯдакони дорои маъюбият таҳти хатари бештари канормонӣ ва нагирифтани кӯмаки тиббӣ, таҳсил ва таъминоти иҷтимоии муносиб қарор доранд.
Мушкилот
Кӯдакони дорои маъюбият дар роҳи ҳамроҳ шудан ба ҷомеаҳои маҳаллии худ ва ҷомеа дар маҷмӯъ бо монеаҳои сершумор дучор мешаванд.
Ҳамагӣ дар Тоҷикистон тақрибан 25,000 кӯдакони дорои маъюбият ба қайд гирифта шудаанд, ки ин ба 0.8% тамоми кӯдакон дар кишвар баробар аст.
Нишондиҳандаи мазкур дар муқоиса бо нишондиҳандаи миёна дар саросари ҷаҳон, ки мувофиқи маълумоти Ташкилоти умумиҷаҳонии тандурустӣ (ТУТ) ба 15% барорар аст, хело кам мебошад. Ин аз он гувоҳӣ медиҳад, ки шумораи кӯдакони дорои маъюбият дар амал метавонад назар ба омори расмӣ нисбатан зиёдтар бошад.
Шароити кӯдаконе, ки ба қайд гирифта шудаанд, хело душвор боқӣ мемонанд. Ба волидон тавсия дода мешавад, ки барои муоинаи вазъи саломатии фарзандони худ аз машваратҳои педагогӣ, тиббӣ, равонӣ (МПТР) ва комиссияҳои тиббӣ ва педагогӣ (КТП) гузаранд. Аммо, асбобҳо барои ташхис ва стандартҳои арзёбӣ дар саросари кишвар ягона намебошанд ва аз ин сабаб раванди мазкур монеаи асосӣ дониста мешавад.
Мувофиқи тадқиқоти ЮНИСЕФ дар соли 2016, тамғагузории иҷтимоӣ ва дарки манфии маъюбият монеаҳои садди роҳи кудакони дорои маъюбиятро дар дастрасӣ ба таҳсил бадтар менамоянд.
Табъиз нисбати кӯдакони дорои маъюбият маъмул аст.
Масалан, духтурон ва омӯзгорон фикр мекунанд, ки кӯдакони дорои маъюбият бояд дар муассисаҳои махсус ҷойгир карда шаванд, чунки дар онҷо ба онҳо метавонанд нигоҳубини махсус ва таълиме, ки волидон ва омӯзгорони муқаррарии мактаб наметавонанад расонанд, таъмин намоянд.
Таъмини фарогирии кӯдакони дорои маъюбият дар низоми таҳсилоти умумӣ хело душвор аст. Сабаби он маҳдудияти инфрасохтор, захираҳои дастрас ва набудани омӯзгорони омӯзонидашуда дар самти истифодаи усулҳои гуногуни таълим мебошанд. Чунин омӯзгорон метавонанд таҳсилро барои тамоми хонандагон бо дарназардошти ниёзҳои инфиродии онҳо мутобиқ гардонанд.
Илова бар ин, нобаробарии ҷинсӣ дар масъалаҳои дастрасӣ ба таҳсил ташвишовар мебошад. Масалан, ақида вуҷуд дорад, ки таҳсил дар мактаб барои писарони дорои маъюбият нисбат ба духтарони дорои маъюбият осонтар мебошад.
Тамғагузорӣ ва табъиз нисбати кӯдакони дорои маъюбият назаррас буда, инфрасохтори иҷтимоӣ номуносиб ва имконият барои хизматрасонҳои маҳдуд мебошанд. Кӯдакони мазкур метавонанд бепарастор бошанд ё оилаҳои онҳо худро барои нигоҳубин бениҳоят камбизоат шуморанд. Ё ин, ки аз сабаби тамғагузории иҷтимоии нисбати шахсони дорои маъюябит, ки то ҳол мавҷуд аст ё вақте, ки ҷомеаҳои маҳаллӣ одати нигоҳубини чунин аъзоёни оилаи худро надоранд, ё ин ки дар сурати набудани механизми тарбияи сарпарастӣ намехоҳанд ин амалро иҷро намоянд.
Маълум аст, ки ҳатто беморхонаҳо ва боғчаҳои бачагона волидонро водор менамоянд, ки кӯдакони дорои маъюбиятро ба муассисҳаои махсус фиристонанд. Дар аксар ҳолатҳо волидон фикр мекунанд, ки кӯмаки махсус барои кӯдакони онҳо беҳтар буда барои ҳамроҳшавӣ ба ҷомеа ба онҳо кӯмак мерасонад.
Ҷойгир намудани кӯдакон дар муассисаҳои кӯдакон дар давраи шӯравӣ муқаррарӣ буд, аммо мутахассисон нисбати чунин усул шубҳа дошта, дар ҷустуҷӯи роҳҳои алтернативӣ мебошанд. Аммо, теъдоди кормандони иҷтимоӣ ва муассисаҳое, ки бо масъалаҳои ҳамроҳшавӣ сарукор доранд, нокифоя буда, дар ҳар ҷое, ки чунин муассисаҳо мавҷуданд, онҳо зуд пур мешаванд, ки ин нишона аз талаботи зиёд ба онҳо мебошад.
Роҳи ҳал
ЮНИСЕФ дар Тоҷикистон ҳуқуқҳои кӯдакони дорои маъюбиятро тавассути чорабиниҳои соҳавӣ ва байнисоҳавӣ ба таври ҳамгироӣ ҳал менамояд. Инчунин, барои дастгирии таъсиси низомҳои муносиби иттилоотӣ, ки дорои дониш ва зарфият барои хизматрасонӣ ба кӯдакони дорои маъюбият ва оилаҳои онҳо мебошанд, мусоидат менамояд. Илова бар ин, ташкилот дар сатҳи ҷомеаҳои маҳаллӣ фаоъолият намуда, оилаҳоро ҷалб менамояд, ки бо табъиз ва тамғагузорӣ мубориза баранд. Инчунин, ҷалби духтарон ва писарони дорои маъюбият ва истифодаи ҳуқуқҳои онҳоро ҳавасманд менамояд.
Дар самти ҳифзи ҳуқуқи кӯдакони дорои маъюбият ва таъмини ҳамроҳии пурраи онҳо ба ҷомеа ЮНИСЕФ дар Тоҷикистон бо муассисаҳои давлатӣ ва ташкилоти ҷомеаи шаҳрвандӣ ҳамкории зич дорад. Шарикон аз ҷомеаи шаҳрвандӣ “Иттиҳодияи волидони кӯдакони дорои маъюбият” ва “Инттиҳодияи миллии нафарони дорои маъюбияти Тоҷикистон” мебошанд.
Моҳи марти соли 2018 ҳукумат “Конвенсияи оид ба ҳуқуқҳои нафарони дорои маъюбияти (КҲНМ) Созмони Милали Муттаҳидро ба имзо расонид.
ЮНИСЕФ иродаи сиёсии Ҳукуматро истиқбол гирифта таҳлили қонунгузорӣ ва расонидани ёрии техникиро барои таъмини риояи КҲНМ идома медиҳад.
Соли 2018 ЮНИСЕФ ва ҳукумат маъракаи миллии ҳамроҳкунии кӯдакони дорои маъюбиятро таҳти унвони “Ҳар яки мо -тавоно” роҳандозӣ намуд. Маъракаи мазкур дар доираи барномаи миллии тавонбахшии шахсони дорои маъюбият дар Тоҷикистон баргузор гардид.
Маъракаи мазкур барои баланд бардоштани сатҳи огоҳии шахсони дорои маъюбият ва роҳ надодан ба табъиз, инчунин ҳавасманд намудани тағйироти иҷтимоӣ ба нафъи шахсони дорои маъюбият дар тамоми қишрҳои ҷомеа равона шудааст.
Инчунин, ЮНИСЕФ бо ҷонибҳои манфиатдори зерин, аз қабили Агентии омор барои таҳкими механизмҳои ҷамъоварӣ ва назорати иттилоот ҳамкорӣ дорад. Ташкилот модули ҷамъоварии маълумотро дар шакли санҷишӣ дар деҳот ва шаҳр ҷорӣ намудааст, ки сабаби он ба ҳукумат кӯмак расонидан дар ҷамъоварии иттилооти дақиқи демографӣ, аз ҷумла дар бораи кӯдакони дорои маъюбият, мебошад.
ЮНИСЕФ дар рушди тавонбахшии кӯдакони дорои маъюбият дар ҷомеаҳои маҳаллӣ дар Тоҷикистон кӯмак менамояд.
Таҷрибаи мазкур дар Тоҷикистон ба таври расмӣ соли 2010 ҷорӣ карда шудааст ва барои ба кӯдакони дорои маъюбият додани имконияти рушди малакаҳои ҷисмонӣ ва зеҳнӣ, пайдо намудани дастрасӣ ба хизматрасониҳо ва имкониятҳои мунтазам ва расидан ба ҳамроҳии комили иҷтимоӣ кӯмак мерасонад. ЮНИСЕФ дар ноҳияҳои санҷишии саросари Тоҷикистон дар самти тавсеаи истифодаи тавонбахшӣ дар ҷомеаҳо фаъолият менамояд.
Раванди қабули КҲНМ аз ҳукумат мувофиқаи сиёсат, стратегия ва барномаҳои соҳаи маорифро барои пешбарӣ ва таъмини таҳсилоти фарогир талаб менамояд. ЮНИСЕФ усули таҳсилоти фарогирро таҳия намуда, дар якҷоягӣ бо шарикони худ бо мақомоти маҳаллии давлатӣ, аҳли илм ва ҷомеаҳои маҳаллӣ дар саросари кишвар дар самти фароҳам овардани шароит барои шомил намудани кӯдакони дорои маъюбият ба муассисаҳои таълимии давлатӣ фаъолият дорад.
