Даҳаи дуюм
Ҳама наврасон иқтидори худро мекушоянд ва дар ҳама ҷанбаҳои ҳаёт пурра иштирок мекунанд ва барои гузариши бомуваффақият аз мактаб ба кор омода мешаванд.
Мушкилот
Дар соли 2018 Тоҷикистон бо теъдоди тахминан нӯҳ миллион нафар ҷамъияти ҷавони сермиллат дорад. Тақрибан 40% аҳолиро наврасону ҷавонон ва 68% то 30-сола ташкил медиҳанд. 70% дар деҳот зиндагӣ мекунанд. Ҷавонон ва наврасон, бахусус духтарони наврас имкони ба даст овардани маълумот, дониш ва малакаи маҳдуд доранд, ки метавонад боиси пешрафти иҷтимоиву иқтисодии онҳо ва амнияти молиявию шахсии онҳо гардад.
Сатҳи пасти дониш дар баробари мавҷуд набудани имкониятҳо барои шуғли пурмазмун дар кишвар пас аз хатми мактаб суръати баланди муҳоҷиратро аксаран ба хориҷи кишвар дар байни ҷавонон ба вуҷуд меорад (занҳо тақрибан 18% муҳоҷиронро ташкил медиҳанд). Ин наврасону ҷавонон аз вазъи иқтисодӣ, сифати таълиму тарбия ва набуди имкон норозӣ ҳастанд.
Ҳар сеюмин наврас (аз 10 то 19-сола) аз афсурдаҳолӣ хабар медиҳад: ин ба 584 000 духтару писари навраси афсурдаҳол дар кишвар рост меояд. Дар ҳоле, ки ҳамагӣ 1% буҷаи миллии тандурустӣ барои солимии равонӣ ҷудо карда мешавад.
Дар соли 2016 дар маҷмӯъ 504 799 наврасон ва ҷавонон (15-24 сола) бо ҷои кор, таҳсил ва омӯзиш (NEET) таъмин набуданд, ки ба 30% NEET дар байни ҷавонон мувофиқат мекунад. Қобили зикр аст, ки сатҳи NEET дар байни занон нисбат ба мардон 9 маротиба зиёдтар аст. Умуман иқтидори меҳнатии аз ҳар панҷ як нафар ҷавон ба таври кофӣ истифода бурда мешавад.
Сатҳи баландтарини тарки мактаб дар байни духтарони наврас мушоҳида мешавад, дар ҳоле ки 86% ҳамаи NEET духтарон мебошанд.
Имкониятҳои ҷалби шаҳрвандон дар Тоҷикистон ниҳоят маҳдуданд. Дар кишвар беш аз 80 дарсади наврасон ҳуқуқҳои худро намедонанд.
Наврасон низ дастрасии маҳдуд ба хизматрасониҳои тиббӣ доранд ва хадамоти тиббие, ки ба наврасон дастрас аст, асосан ба ниёзҳои онҳо мутобиқ карда намешаванд. Аз ҷумла, дар кишвар соҳаи солимии равонӣ ва хадамоти равониву иҷтимоӣ маҳдуд ва суст инкишоф ёфтааст. Талабот ба солимии равонӣ ва хадамоти равоншиносӣ дар Тоҷикистон дар як пажӯҳиш оид ба худкушӣ аз ҷониби ЮНИСЕФ дар соли 2012 таъкид шудааст. Сатҳи худкушӣ дар вилояти Суғд (2009-2010) 11,2 ҳолат ба 100 000 ҷавони 12-24 сола (11,7 барои занон ва 10,6 барои мардон) буда, дар шароити ҷаҳонӣ ғайриоддӣ ба назар мерасад, чунки сатҳи худкушии занон нисбат ба мардон хеле баландтар буд.
Роҳи ҳалли мушкилот
ЮНИСЕФ дар Тоҷикистон барои ҷалби ҷавонон ва наврасон нуқтаҳои сершумор дорад. Онҳо аз таблиғот ва дастгирии системаи пурзӯр барои беҳтар кардани саломатӣ ва некӯаҳволии наврасон тавассути ташкили хидматҳои босифат барои наврасон; ташаккул додани салоҳиятҳо ва малакаҳо дар байни наврасон, ки ба гузариши онҳо ба камолот ва шуғл тавассути моделҳои устувор ва миқёспазир дар система мусоидат мекунанд; ва фароҳам овардани имкониятҳо барои ҷалби шаҳрвандии наврасону ҷавонон, иштирок дар қабули қарорҳо ва ҳамбастагии иҷтимоӣ дар кишвар иборатанд.
ЮНИСЕФ иқтидори равоншиносон ва мушовирон, аз ҷумла дастгирии ҳамсол ба ҳамсолро дар мактабҳо ва системаҳои тандурустӣ барои фароҳам овардани хизматрасониҳои солимии равонӣ ба наврасон фароҳам меорад. Дар ҳамин ҳол, Вазоратҳои маориф ва тандурустӣ дар асоси таҷрибаи пешқадам дар соҳаи хизматрасонии тиббии ба наврасон мувофиқ, ки аз ҷониби ЮНИСЕФ дастгирӣ мешаванд, ҳоло дар якҷоягӣ барномаҳои миллии солимии равониро барои духтарон ва писарони наврас таҳия мекунанд.
ЮНИСЕФ ҳадафи он аст, ки ҳар як духтар ва писари наврас, аз ҷумла дар канормондатарин, барои гузариши бомуваффақият аз мактаб ба ҳаёти пурмаҳсул ва фаъол тавоно бошад.
Дар ҳамкорӣ бо шарикон аз Ҳукумат ва ҷомеаи рушд, ЮНИСЕФ ҳам дар системаи таҳсилоти расмӣ (мактабҳо ва муассисаҳои таълимии дараҷаи аввал) ва ҳам дар муассисаҳои таълимии ғайрирасмӣ низоми равонасозиро ба роҳ мемонад. Ҳар як роҳи пешниҳодшуда имкониятҳои омӯзиши мушаххас, ташаккули малакаҳо ва шуғлро фароҳам меорад, ки табақаҳои гуногуни наврасон ва ҷавононро фаро мегирад, гарчанде ки тамаркуз ба ҳошияи аз ҳама маҳрумшуда равона шудааст.
Ҷалби ҷавонон як воситаи муҳим барои ташаккули иштироки шаҳрвандӣ ва рафъи истиснои иҷтимоӣ ва нобаробарии қудрат аст.
ЮНИСЕФ дар Тоҷикистон механизмҳои устувори машваратии ҷавононро дар асоси равандҳо, платформаҳо ва абзорҳои инноватсионӣ барои баланд бардоштани овози наврасону ҷавонон ва пайвастани ниёзҳои онҳо ба равандҳои таҳия ва қабули қарор коркард мекунад. Он инчунин салоҳиятҳои бунёди сулҳро, ки ба иштирок ва ҳамбастагии иҷтимоии байни наврасону ҷавонон нигаронида шудааст, тавассути як қатор чорабиниҳои омӯзишӣ, аз ҷумла барномаҳои таълимии модулӣ дар муассисаҳои таълимии ғайрирасмӣ, ба мисли Марказҳои ҷавонон, инкишоф медиҳад.
Ҷавонони дорои салоҳиятҳо ба механизмҳои машваратии ҷавонон барои қабули қарорҳо дар сатҳи мақомоти маҳаллӣ ҷалб карда мешаванд: модели идоракунии маҳаллии барои кӯдакон ва ҷавонон мувофиқ, ки дар ду ноҳия озмоиш карда шудааст. Бо такмили ин таҷриба ЮНИСЕФ барои машваратҳо бо ҷавонон дар чаҳорчӯби модели контекстии идоракунии маҳаллӣ барои кӯдакон ва ҷавонон дар ҳашт ноҳияи кишвар бо имконияти такрори он дар сатҳи миллӣ платформаҳо таъсис медиҳад.
